حمد بن عیسی آل خلیفهآلِ خَلیفه، سلسله‌ای مالکی مذهب از عرب‌های عَتوبی عربستان که در نخستین سال‌های سده ۱۸م به کرانه‌های جنوبی خلیج فارس کوچیدند، درحدود ۱۱۹۶ق/۱۷۸۲م مجمع الجزایر بحرین را گرفتند و تا امروز بر بحرین فرمانروایی دارند. یکی از شخصیت‌های این خاندان، حَمَد بن عیسی است. ۱ - معرفی اجمالیحَمَد بن عیسی (۱۳۴۱-۱۳۶۱ق/۱۹۲۳-۱۹۴۲م)، یکی از شخصیت‌های خاندان آل خلیفه است. ۲ - فرمانروایی حمدوی فرمانروایی خود را با این جمله آغاز کرد: «بنا به فرمایش دولت علیّه بریتانیا من امروز مسئولیت حکومت این کشور را به دوش می‌گیرم» [۱]
رمیحی، محمد، البحرین مشکلات التغییر السیاسی والاجتماعی، ج۱، ص۱۷۶، لندن و نیویورک، باوکر، ۱۹۶۷، ص۱۵۰.
شیخ حمد با وعده برخی اصلاحات بر سر کار آمد. وی حتی گفته بود که شرکت شیعیان را در مجلس بررسی خواهد کرد، [۲]
رمیحی، محمد، البحرین مشکلات التغییر السیاسی والاجتماعی، ج۱، ص۱۹۴، لندن و نیویورک، باوکر، ۱۹۶۷، ص۱۵۰.
اما دیری نپایید که ابزار سرکوب به کار افتاد و رهبران کنگره ملی به هندوستان تبعید شدند و بریتانیا برای مهار اوضاع، «سِر جارلز بلگریو» را در ۱۳۴۲ق/۱۹۲۵ به بحرین فرستاد. [۳]
داک آنتونی جان، امارات خلیج فارس، ج۱، ص۴۴، ترجمه مهدی مظفری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، ۱۳۵۷ش.
۲.۱ - تأثیر کشف نفتبلگریو که سررشته حکومت بحرین را به چنگ داشت، افسار گسیختگی خاندان حاکم را تا حدی مهار زد و به ویژه پس از کشف نفت به اصلاحات متعددی پرداخت. شیخ حمد در ۱۳۴۸ق/۱۹۲۹م با شرکت نفت بحرین (باپکو) که امتیاز آن در دست «شرکت استاندارد اوپل» امریکایی بود، قراردادی بست و امتیاز ۶۹ ساله استخراج نفت را به آن کمپانی واگذارد. در این دوران، آگاهی سیاسی ملیّت گرایانه عربی که در مفهوم «تعیین سرنوشت خود» تبلور یافته بود، و اصلاحات دهه ۲۰ سده۲۰م (۱۳۳۹-۱۳۴۹ق) که یک دستگاه اداری نوین و سرویس حقوق گمرکیِ اصلاح یافته و نظام امروزی پلیس را به همراه آورد، چشم‌های مردم را به نیاز اصلاح در دیگر حوزه‌ها گشود. به این‌ها باید تغییر الگوی زندگی مردم را که زاییده کشف نفت و دگرگونی‌های اقتصادی بعدی بود افزود. ۲.۲ - نارضایتی عمومیاولین ناخشنودی مردمی در ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م آشکار شد [۴]
رمیحی، محمد، البحرین مشکلات التغییر السیاسی والاجتماعی، ج۱، ص۱۹۶، لندن و نیویورک، باوکر، ۱۹۶۷، ص۱۵۰.
و کارگزاران انگلیسی جنبش مردم را سرکوب کردند. با افروخته شدن آتش جنگ جهانی دوم و بمباران بحرین از سوی هواپیماهای آلمانی و ایتالیایی، اعتراض مردم بالا گرفت و ایشان خواستار بیرون راندن نیروهای نظامی بریتانیا و رایزنان انگلیسی شدند. حتی برخی از نمایندگان گروه فرمانروا نیز به رویارویی با انگلیسی‌ها برخاستند، اما این جنبش نیز به جایی نرسید و چندی بعد شیخ سلمان پس از مرگپدر به فرمانروایی نشست.۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل خلیفه»، ج۱، ص۴۱۳. |